Prawo do alimentów

PRAWO DO ALIMENTÓW

 

Alimenty od rodziców przysługują tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Możliwość samodzielnego utrzymania się stanowi podstawowy wyznacznik prawa do alimentów dla dziecka. Obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin. W odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletniość, brać należy pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki (orzeczenie Sądu Najwyższego, SN III CKN 217/97). Wiek dziecka nie jest tu więc decydujący, co nie znaczy jednak, że sądy zgadzają się na długoletnią alimentację „wiecznych studentów”.

 

W przypadku studentów przyjmuje się, co do zasady, że rodzice zobowiązani są do świadczeń alimentacyjnych do czasu ukończenia studiów przez dziecko, czyli do daty złożenia egzaminu dyplomowego. Nie jest przy tym istotne, czy są to studia dzienne czy wieczorowe, jeżeli ze względu na ilość czasu potrzebną na studia, student nie jest w stanie pracować. Obowiązek alimentacyjny rodziców (jeśli w danej sytuacji opiera się na tym, że dziecko jeszcze studiuje) może jednak ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów (orzeczenie SN I CKN 499/97).

 

ALIMENTY A STUDIA ZAOCZNE

 

Jeśli charakter studiów pozwala na pracę (a tak jest zwykle przy studiach zaocznych), rodzice mogliby oczekiwać, że student podejmie pracę i świadczenia alimentacyjne rodziców ulegną odpowiedniemu zmniejszeniu.

 

ALIMENTY A DOCHODY Z PRACY, ZASIŁKU I STYPENDIÓW

 

Także dochody uzyskiwane przez dziecko z innych źródeł, np. ze stypendium, ograniczają zakres świadczeń alimentacyjnych rodziców. Osobny problem stanowi to, czy rodzice są zobowiązani do pokrywania kosztów studiów zaocznych dziecka. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, w sytuacji, gdy studia wyższe wymagają poważnych nakładów finansowych, nie można abstrahować od możliwości majątkowych rodziców. Nie można więc wymagać od nisko kwalifikowanego i mało lub średnio zarabiającego rodzica, żeby opłacał kosztowne studia zaoczne pełnoletniego dziecka (orzeczenie SN III CZP 59/95).

 

Jeżeli dotychczasowe kwalifikacje dziecka nie zapewniają mu odpowiedniego poziomu życia i w związku z tym zamierza ono podnieść te kwalifikacje, podejmując np. studia wyższe, okoliczność, że przed tymi studiami dziecko już pracowało i pobierało wynagrodzenie za pracę, nie zwalnia rodziców od alimentacji na tej podstawie, że dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie (orzeczenie SN II CRN 439/85). Otrzymywanie przez dziecko zasiłku dla bezrobotnych może jednak, w zależności od okoliczności sprawy, być podstawą do uznania, że jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie (uchwała SN sygn. III CZP 59/95).

 

ZAKRES OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

 

Podstawę ustalenia zakresu obowiązku alimentacyjnego stanowią usprawiedliwione potrzeby uprawnionego dziecka oraz możliwości (zarobkowe i majątkowe) zobowiązanego rodzica. Dziecko ma prawo do korzystania z tego samego standardu życia, co zobowiązany rodzic (do czasu, kiedy dziecko będzie już w stanie utrzymać się samodzielnie). Zakres obowiązku alimentacyjnego nie może być ustalony w takim rozmiarze, który by doprowadził zobowiązanego rodzica lub jego najbliższych do niedostatku. Trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich jednak od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle. W sytuacjach skrajnych, zwłaszcza o charakterze przejściowym, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać nawet będzie poświęcenia części składników majątkowych (orzeczenie SN I CKN 1538/99). Wysokość należnych miesięcznych alimentów można spróbować obliczyć odejmując od niezbędnych kosztów miesięcznego utrzymania uprawnionego dziecka wszelkie uzyskiwane przez nie dochody, z odpowiednią poprawką (na plus lub minus), w zależności od sytuacji majątkowej zobowiązanego rodzica. W toku rozprawy sądowej można powoływać się na wszelkie dochody zobowiązanego rodzica (zarówne te opodatkowane, jak również „nielegalne”, nie zgłoszone do opodatkowania).

 

POZEW O ALIMENTY

 

Przed złożeniem pozwu o alimenty warto zwrócić się do zobowiązanego rodzica z pismem zawierającym (i) opis sytuacji finansowej uprawnionego do alimentów, (ii) oświadczenie, że uprawniony nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie i (iii) wezwanie do dobrowolnego opłacania alimentów w określonej wysokości pod rygorem wystąpienia na drogę sądową (pismo należy wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru).

 

Pozew zwolniony jest z kosztów sądowych, wnosi się go do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania uprawnionego dziecka albo dla miejsca zamieszkania zobowiązanego rodzica. W pozwie przeciwko zobowiązanemu należy dowodzić, że uprawniony nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie oraz że alimenty w określonej wysokości są niezbędne do pokrycia kosztów utrzymania (należy przedstawić pełne wyliczenie kosztów utrzymania).

Pozew (w dwóch egzemplarzach) złożyć można w biurze podawczym w sądzie lub wysłać go do sądu listem poleconym. Przy formułowaniu pozwu i w toku sprawy konieczne może być korzystanie z pomocy prawnej radcy prawnego lub adwokata. Osoby, które nie mogą ponieść kosztów profesjonalnej pomocy prawnej (co należy udokumentować) mogą spróbować skorzystać z bezpłatnej pomocy studenckich poradni prawnych zlokalizowanych przy wydziałach prawa dobrych szkół wyższych. Pomoc taka świadczona jest przez studentów prawa pod ograniczonym nadzorem pracowników naukowych wydziałów prawa. Przykładem jest Klinika Prawa Uniwersytetu Warszawskiego  (www.klinika.wpia.uw.edu.pl). Adresy bezpłatnych poradni prawnych znaleźć można na stronach Rzecznika Praw Obywatelskich (www.brpo.gov.pl/index.php?poz=230&id=7). Należy jednak pamiętać, że profesjonalnej pomocy prawnej można oczekiwać jedynie od wykwalifikowanych radców prawnych i adwokatów.

Wystąpienie z pozwem o przyznanie alimentów ma też tę zaletę, że w wypadku bezskutecznej egzekucji uzyskanego wyroku alimentacyjnego istnieje możliwość uzyskania zaliczki alimentacyjnej z funduszy publicznych (po spełnieniu warunków określonych ustawą z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej; wniosek składa się za pośrednictwem komornika, który prowadził bezskuteczną egzekucję).

 

Więcej informacji o obowiązku alimentacyjnym a także wzór pozwu o alimenty można uzyskać na stronach organizacji pozarządowych zajmujących się prawami kobiet, np. na stronie http://free.ngo.pl/samodzielne-matki/alimenty-FAQ.html. Warto również zapoznać się z opracowaniem dotyczącym obowiązku alimentacyjnego dostępnym na stronach internetowych Rzecznika Praw Obywatelskich http://www.brpo.gov.pl/index.php?poz=220&id=48. (05-12-2005)